Ropę porównuje się często do krwi globu. I choć to literackie porównanie niezbyt może pasuje do brunatnej oślizgłej mazi, to nie ulega wątpliwości, że odegrała ona po wielekroć istotną rolę w kształtowaniu historii świata. Adolf Hitler zaatakował podobno ZSRR po to, by zapewnić sobie dostęp do syberyjskich surowców, zwłaszcza ropy. Koncerny naftowe, walcząc o krociowe zyski, przyczyniły się do wielu rewolucji w Trzecim Świecie, kraje arabskie doprowadziły do ogólnoświatowego kryzysu w 1973 r., grając cenami tego surowca, przy każdym późniejszym zaognieniu się sytuacji w Palestynie pojawiał się lęk przed szybującymi cenami ropy, a dziś ropa ma niebagatelny wpływ na politykę w Azji, na Bliskim Wschodzie, w Afryce.

Współcześnie ropa naftowa jest podstawowym źródłem energii dla gospodarki światowej. Mimo ciągłych badań nad alternatywnymi źródłami, najbliższa przyszłość prawdopodobnie nie przyniesie zmian w tej dziedzinie. Już w latach 60-tych prognozowano, że energia atomowa wkrótce wyprze paliwa kopalne, z kolei obecnie dużo uwagi poświęca się zastosowaniu wodoru. Wciąż jednak koszt uzyskania energii z ropy naftowej jest relatywnie niski, a wielkość światowych rezerw pozwala jeszcze przez wiele lat zaspokajać rosnący wciąż popyt na energię.

W momencie, gdy niniejszy numer trafia do rąk czytelnikĂłw, OPEC przygotowuje się do szczytu państw członkowskich, na ktĂłrym potwierdzi swoją lutową decyzję o ograniczeniu wydobycia ropy. Ceny ropy znĂłw więc poszły w gĂłrę. Ale spokojnie – Organizacja Państw EksporterĂłw Ropy nie jest juĹź w stanie „zarządzić” globalnego kryzysu. Choć potrafi jeszcze wierzgnąć i napsuć nerwĂłw państwom uprzemysłowionym.

Jednym z obszarów posiadających dość znaczne rezerwy ropy naftowej jest region Morza Kaspijskiego. Stał się on szczególnie atrakcyjny po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 roku i związanym z tym otworzeniem się gospodarek nowo powstałych państw na inwestycje międzynarodowe. Podstawową przeszkodą w eksploatacji złóż z tego regionu jest ich geograficzne położenie i wynikające z tego trudności z transportem wydobytej ropy na światowe rynki. Wytyczenie i budowa docelowych dróg transportu ropy naftowej stało się kluczową kwestią zarówno dla państw basenu Morza Kaspijskiego jak i potencjalnych państw tranzytowych.

Jeśli jakikolwiek kraj na świecie moĹźe z powodzeniem rywalizować z OPEC – to jest to Rosja. Z powodzeniem odbiera kartelowi rynek UE. To dziś drugi – po Arabii Saudyjskiej – producent ropy na świecie. Eksportuje 4 miliony baryłek ropy i jej pochodnych dziennie. Inaczej ujmując, rocznie wydobywa 350 milionĂłw ton tego surowca, z czego 200 milionĂłw trafia na rynek wewnętrzny. Co dziesiąty dolar na globalnym rynku paliwowym przechodzi przez konto rosyjskich koncernĂłw wydobywczych.

14 stycznia, po długim okresie niepewności, rząd ukraiński zatwierdził podpisaną półtora miesiąca wcześniej umowę o integracji rurociągu Odessa-Brody z polskim systemem przesyłowym. Na podstawie umowy powstanie nitka prowadząca do Płocka, a w przyszłości być moĹźe nawet do Gdańska. Polscy i ukraińscy operatorzy przesyłowi – PERN „Przyjaźń” S.A. i UkrTransNafta – ktĂłrzy podpisali juĹź w lipcu memorandum w sprawie współpracy, stworzą teĹź prawdopodobnie wspĂłlne przedsiębiorstwo. Budowa zacznie się jeszcze w tym roku, a zakończy prawdopodobnie w przyszłym – lecz juĹź wkrĂłtce, według zapowiedzi w marcu, rurą popłynie ropa. Polska ma szansę zarobić na tym przedsięwzięciu kilkanaście milionĂłw dolarĂłw rocznie, w przypadku przedłuĹźenia rurociągu do Gdańska – oĹźywić zamierające porty na wybrzeĹźu. Zainteresowanie projektem przejawiają dwie największe firmy sektora – PKN ORLEN S.A. oraz Grupa Lotos. PKN Orlen S.A. chciałby kupować 1,5-4 mln ton ropy, podpisano juĹź list intencyjny w tej sprawie.

Stany Zjednoczone są dziś największym odbiorcą ropy na świecie – i to pomimo faktu, Ĺźe są teĹź jednym z największych jej producentĂłw. A były takie czasy, kiedy Amerykanie mogli mĂłwić o samowystarczalności. Lecz minęły, w połowie lat 70. import ropy zaczął powoli, ale nieubłaganie, rosnąć. Kryzys naftowy był przysłowiowym gwoĹşdziem do trumny, od tamtej pory zaczęto mĂłwić o uzaleĹźnieniu. Dziś, wedle róşnych szacunkĂłw, USA potrzebują od 11 do 19 mln baryłek… Dziennie.

Zamieszkała przez większą część ludzkości Azja Południowa i Wschodnia staje się stopniowo również największym rynkiem ropy naftowej. Do zużywających tradycyjnie dużo tego surowca Japonii i Korei Południowej dołączyły ostatnio Chiny oraz Indie. Już dziś region jest odpowiedzialny za prawie cały światowy wzrost popytu na ropę naftową.

W cieniu OPEC i spektakularnych działań naftowych potentatĂłw rośnie im groĹşna, cicha konkurencja. Kilkadziesiąt państw nie zrzeszonych w OPEC wydobywa dziś ropę i choć prognozy wydobycia na 2004 r. zakładają nieznaczny spadek dostaw – z powodu zredukowania zapotrzebowania przez USA, Kanadę, Australię, Chiny i Wielką Brytanię – niektĂłre z nich zaczynają się coraz bardziej liczyć na światowym rynku, a dla liderĂłw OPEC mogą stanowić lepszych partnerĂłw do współpracy niĹź inni członkowie kartelu.

W Polsce ropę znaleziono dotąd jedynie na Podkarpaciu oraz w szelfie Morza Bałtyckiego. Chodzi o niewielkie w gruncie rzeczy złoĹźa – dotąd rozpoznano raptem 4,3 mln t. Wydobywa się ok. 200-300 ton rocznie, co stanowi jedynie 0,01 proc. światowego wydobycia i zaspokaja 2 proc. potrzeb Polski. Całą resztę pokrywa import, przede wszystkim z Rosji.

Rozmowa z wiceprezesem Zarządu PKN ORLEN ds. Rozwoju i Produkcji Januszem Wiśniewskim